خبرگزاری حوزه/ به راه اندازی شبکه های رادیویی و تلویزیونی زائر اعتقاد دارد و می گوید تشرف ایرانیان به عربستان، عراق و نیز وجود 8500 امامزاده در ایران، ضرورت و اهمیت این شبکه ها را بیشتر کرده حجت الاسلام والمسلمین رضا اسکندری مسئول بعثه مقام معظم رهبری در کربلا که علاوه بر پشتیبانی از روحانیون کاروان ها، ویژه برنامه‌هایی برای بهره مندی ایرانیان در سفر عتبات را مدیریت می کند، در مصاحبه با سرویس بین الملل خبرگزاری حوزه، به ظرفیت ها و فعالیت های بعثه پرداخت. وی که معاونت فرهنگی تبلیغی دفتر تبلیغات اسلامی را در پیشینه خود دارد، توصیه‌هایی کابردی به روحانیون کاروان ها نیز ارائه کرد:
* قبل از ورود به فعالیتهای بعثه مقام معظم رهبری در کربلا، فکر می‌کنم، وجه تسمیه "بعثه" برای گروهی از مخاطبین مد نظر باشد. اگر موافق باشید گفت و گو را با همین موضوع آغاز کنیم.
بعثه از ماده برانگیختن است. فلسفه مقدمات یک تعالی معنوی را برای زائرین فراهم می‌کند چه در حج تمتع چه در عمره و عتبات، نقش بعثه این است که فطرت خداپرست و خدا دوست انسان را برانگیزد.
* با این توضیحی که دادید، در واقع مهم‌ترین نقش و رسالت بعثه مقام معظم رهبری هم تا حدی روشن شد.
بله؛ همان طور که می دانید انسان فطرتا خداپرست و خدادوست است. نقش بعثه این است که با ایجاد فضای معنوی این روح را تعالی دهد. زیارت عتبات، مقدمه بندگی و عبودیت خداست اگر ما بتوانیم در مسیر زیارت ائمه(ع) بستر بندگی را برای زائرین فراهم کنیم بزرگترین خدمت و مهم‌ترین رسالتی می‌باشد که از دست ما بر می‌آید و شاید، مهم‌ترین رسالت بعثه همین است.
* باتوجه به این که بسیاری از روایات، بر زیارتِ بامعرفت و آشنایی زائر با جایگاه ائمه علیهم السلام تاکید دارد، این هدفی که به آن اشاره کردید، از اهمیت بیشتری برخوردار می شود.
بله نوع روایات ما که فضیلت زیارت را بیان کرده مهم‌ترین شاخصه قبولی زیارت را معرفت به جایگاه پیامبر(ص) و اهل‌بیت(ع) بیان می‌کند، معرفت در ابعاد اعتقای یا باورها، شناخت ارزش‌های دینی و رفتارها از وظایفی است که ما باید دنبال کنیم. معرفت سه رکن دارد 1-اعتقاد 2-ارزش‌ها 3-رفتارها، اگر ما بتوانیم در سفرهای زیارتی باور دینی زائرین را افزایش دهیم، قوت ایمانی آنها را تقویت کنیم مقدمه این معرفت است. هر مقدار معرفت به خدا و پیامبر(ص) و اهل‌بیت(ع) افزایش پیدا کند، مقدمه عمق پیدا کردن اعتقاد و رشد ایمان انسان‌هاست. بعثه به جد این مساله را دنبال می‌کند. علاوه بر این باید در بستر زیارت، ارزش‌های دینی افراد را احیا کنیم، مثلا راستگویی،یک ارزش دینی است یا عفاف و پاکدامنی در نگاه دین ارزش است که باید احیا کنیم.
* طبیعتا توجه و یادگیری همه این مسائل در یک سفر محدود و چند روزه، آسان نیست. برای قبل از سفر هم برنامه‌ای دارید؟
زیارت عتبات بعدهای فردی اخلاقی و عرفانی و نیز بعد سیاسی و اجتماعی دارد. دین ما هم بعد فردی، اجتماعی و اقتصادی دارد. فلسفه زیارت اهل‌بیت(ع) در همه این زمینه‌ها کاربردی می‌باشد. از ابتدا که زائر آماده سفر می‌شود، بعثه کتاب‌هایی منتشر کرده تا زایران با برخی منابع برای معرفت بیشتر، آشنا شوند. در این زمینه تقریبا 85 کتاب برای اقشار مختلف جامعه منتشر شده است.
*کتاب‌ها اهدا می‌شود؟
نه هر کس بخواهد از مراکز توزیع کتب، موسسه نشر مشعر آن را تهیه می‌کند، پژوهشکده حج و زیارت در قم هم تهیه این کتاب‌ها را بر عهده دارد، البته در این رابطه صداو سیما هم وظایفی دارد که انتظار داریم و به صورت مکتوب هم در سفر رییس سازمان صداوسیما به عتبات موضوعاتی مطرح کرده‌ایم.
* پیشنهاد شما چه بوده است؟
ببینید صدا و سیما نقش بالایی در زمینه معرفت‌افزایی زائرین می‌تواند ایفا نماید. ما پیشنهاد راه‌اندازی شبکه رادیویی و سیمای زائر را داشته‌ایم، چون از قبل و حین سفر و بعد از آن می‌توانیم به رشد معنوی زائرین کمک کنیم، قبل از سفر بعثه با زائر ارتباط ندارد، از این طریق می‌توان آموزه‌ها را به زائرین منتقل کرد و برای کسانی که امکان سفر ندارند نیز زمینه ارتباط با عتبات فراهم نمود.
جالب است بدانید الان در حرم امام حسین(ع) هستیم و محل کار بنده، با ضریح امام حسین(ع)، کمتر از صد متر فاصله دارد با این همه، مشاهده شبکه کربلا که هر روز صبح ضریح مطهر امام حسین(ع) یا حضرت عباس(ع) را نشان می‌دهد، برای ما هم جذابیت دارد، مسلما برای فردی که توفیق تشرف نداشته، این ارتباط مستقیم روح تعالی و لذت معنوی ایجاد می‌کند.
*پیشنهاد خوبی است آقای ضرغامی چه گفتند؟
برخی پیشنهادات ما را عملی کرده‌اند، اما هنوز شبکه زائر راه‌اندازی نشده، ما جلساتی با معاون رادیویی ایشان داشتیم قبول کرده‌اند که یکی از مراکز فعال رادیویی عراق به زبان فارسی برنامه‌ای برای زائرین ما داشته باشد، البته نظر ما فراتر از این است و مربوط به ایجاد شبکه‌ای مثل رادیو معارف است که اختصاص به موضوع زیارت داشته باشد.
* اتفاقا موضوعات و محورهای زیادی برای برنامه سازی در این زمینه وجود دارد.
بله. مراد ما از بحث زیارت فقط عتبات نیست وجود مشهد و امامزادگان دیگر در ایران که قریب 8500 امامزاده است، حتی مکه زمیه مناسبی برای ایجاد این رادیو و شبکه زیارتی سیماست که اگر انجام شود، خدمتی ماندگار خواهد بود، چون جایگاه صدا و سیما بسیار فراگیر است و قبل و بعد سفر می‌تواند این نقش را ایفا کند. کتب نشر مشعر موثر است ولی نمی‌تواند جایگاه فراگیر صدا و سیما را بگیرد.
* بسیار خوب، گفتید که فاصله شما تا حرم سیدالشهداء، کمتر از صد متر است. سری به کربلا بزنیم و برایمان از فعالیت های بعثه مقام معظم رهبری در کربلا بگویید.
برنامه‌هایی که مربوط به زمان سفر زائر است (از زمان حرکت زائرین تا برگشت) به ما مربوط است. این برنامه‌ها دو بخش است برنامه داخل کاروان: در هر کاروان که متوسط کاروان‌های ما 38 نفر است، یک روحانی یا یک مداح وجود دارد که وظایف این‌ها در معرفت‌افزایی فرهنگی و سیاسی زائرین تاثیرگذار است، البته پیشنهاد ما این بوده و خواسته نوع زائرین هم هست که کاروان‌ها بدون روحانی نباشد با توجه به این که کاروان‌های ما 38 نفره است، امکان حضور روحانی و مداح با هم وجود ندارد چون هزینه و تبعاتی دارد که فعلا امکان اجرا نیست، اما آن چه شورای عالی عتبات آن را تصویب کرد، این بود که دو کاروان یک کاروان شود و روحانی و مداح با هم در کاروان حضور داشته باشند. کار روحانی ارایه معارف دینی باشد و کار مداح هم ایجاد فضای احساس و شور حسینی تا معارف دینی و شور حسینی در کنار هم به زائرین ارائه شود، ما انتظار نداریم مداح معارف را بیان کند بلکه انتظار ما این است که مداح با لحن خوب، شعر مناسب و روضه مستند، فضای احساسی لازم را در کاروان ایجاد کند اما این از نظر معرفتی کافی نیست لذا روحانیون باید معارف لازم درباره امام‌شناسی و زیارت را تا حد امکان برای زائرین بیان کنند، مثلا دو زیارت امین‌الله و جامعه کبیره جایگاه ائمه و مضامین ارزشی و رفتاری را به زائر منتقل می‌کند و قطعا در رفتار زائر بعد از زیات و نوع نگاه او به زندگی تغییر ایجاد می‌کند پس به روحانیون توصیه می‌کنم در حد وُسع فرازهایی از این دو زیارت را به زائرین بیان کنند زیارت امین‌الله ارزش‌ها و رفتارهای دینی را تقویت می‌کند و مضامین آن اخلاقی است که سبب تغییر در رفتار زائر بعد از سفر می‌شود.
* اما خوب استحضار دارید که بسیاری از این تاثیرگذاری ها موقت است و بعد از سفر، بتدریج رنگ می‌بازد!
کارهای تربیتی کاری است که بدون استمرار نتیجه بخش نیست و باید استمرار داشته باشد، تا تعالی بیشتر شود، این که من قبل، حین و بعد سفر را گفتم زنجیره به هم پیوسته است.
* البته ناگفته نماند که برخی روحانیون ارتباط خود با زائرین را بعد از سفر هم حفظ کرده‌اند.
یکی از برکات حضور روحانیون در عتبات همین است، متاسفانه فراگیر نیست، اکثر روحانیون در سفر عتبات با زائرین کاروان خود انس می‌گیرند و بعد از سفر هم ارتباط دارند و این به تذکر و یادآوری بعد از سفر که زمینه رشد زائر را فراهم می‌کند، کمک می‌کند، این هم در بعد فردی تاثیرگذار است هم در بعد سیاسی و اجتماعی همین انس سبب تشکیل هیئات مذهبی و محل برگزاری روضه در منازل می‌شود، یک روحانی می‌تواند این نقش و انگیزه را ایجاد کند لذا روحانیون مقدمات کار فرهنگی بعد از سفر را نیز مهیا کنند.
*پیشنهاد شما به روحانیون کاروان ها چیست؟ به ویژه اینکه ممکن است به دلیل مشقت های سفر و اینکه زائر دائما در حال انتقال از یک شهر و یک منطقه به جای دیگر است، خیلی امکان سخنرانی های مطول و مفصل نباشد.
روحانیون ما باید از روش تبلیغ 5 دقیقه‌ای حداکثر استفاده را ببرند. ما با تبلیغ کوتاه انس نداریم، در فضاهای این چنین باید سعی کنیم از تبلیغ کوتاه استفاده کنیم، یکی از کارهای بعثه تولید محتوا برای این روش تبلیغی است. متاسفانه هنوز کار محتوایی اینجا انجام نشده، البته صحبت شده، ره‌توشه عتبات تهیه شود که هم محتوا باشد هم قالب. چون می‌دانید که تبلیغ سه رکن دارد:1- مهارت ارتباطی 2-محتوای تبلیغ 3- قالب و شیوه تبلیغ.
این سه باید هماهنگ شود مهارت ارتباطی پایه موفقیت مبلغ و پیش زمینه تبلیغ است، مهارت ارتباطی این است که از لحظه حرکت رفتار روحانی باید معنوی و اخلاقی همراه با تواضع و حفظ کرامت زائر و معنویت باشد، مثلا به زائرین سلام دهد محبت کند، دست بدهد با جوانان احوالپرسی کند به سال‌خوردگان کاروان کمک کند صندلی مناسب برای او سفارش کند، اگر بچه‌ای در کاروان است به او محبت کند.
اگر بخواهیم قبل از ارتباط صحبت کنیم تاثیر گذار نیست، اگر روحانی از ابتدای سفر، یعنی در محل تجمع در آژانس برای شروع حرکت به سمت عتباب به این امور بپردازد مهارت‌های ارتباط را هم رعایت کند زمینه انس با زائرین فراهم شده و می‌تواند محتوای تبلیغ را ارائه نماید. روحانی باید محتوا را گزینش کرده یک سری اطلاعات تاریخی راجع به اماکن عتبات و احکام شرعی مبتلا به مثل احکام مسجد سهله و مسجد کوفه به ویژه احکام بانوان را هم آگاهی داشته باشد.
روحانیون و حتی مداحان باید اطلاعات نسبی در این مورد داشته باشند و جواب بدهند.
بحث بعدی قالب تبلیغ در سفر عتبات است، در کاروان‌ها قالب منبر برای تبلیغ مناسب نیست، چون همیشه زائرین در حرکتند و فرصت منبر و خطابه نیست باید از تبلیغ کوتاه و یا تبلیغ چهره به چهره استفاده کرد، یعنی باید 5 تا 10 دقیقه نکات مهم ارایه شود یا در وقت ورود به حرم یا مسجد سهله باید پیام‌های مهم از قبل تنظیم و به زائر ارائه شود. روحانی می‌تواند در فرصت‌های کوتاه، حلقه‌های کوچک تشکیل داده و معارف دین را ارایه کند. مثلا در لابی هتل اسکان می‌تواند 5 تا 10 دقیقه برخی از نکات مهم را بیان کند، یا در وقت ورود به حرم یا مسجد سهله پیام‌های مهمی را که از قبل تنظیم کرده به زائر ارائه دهد در ساعات غذا خورن روحانی می‌تواند تقسیم وقت کرده، در هنگام هر وعده غذایی، در کنار یک گروه باشد.
* حتی اگر موقع غذاخوردن، هیچ حرفی هم نزند، همین حشر و نشر با زائر، اثر تبلیغی دارد.
تبلیغ چهره به چهره همین است.بحث دیگر که مورد تاکید بوده و در حرم‌ها کارآمد است، ایجاد حلقه‌های معرفت است، ما امکان سخنرانی در کاروان نداریم، ولی ایامی که در نجف، کربلا و کاظمین هستند روزی یک ساعت می‌توان این کار را کرد، قالب این حلقه‌های هم بحث مهمی است که فرصت نیست، اما از جهت محتوا بحث مهم انس با قرآن است باید برنامه طوری تنظیم شود که مناسب با سواد اعضای کاروان باشد؛ بخشی از قرآن را اعضای کاروان قرائت کند و ثواب آن را به اهل‌بیت(ع) اهدا کند. تشویق هم کنیم که این انس با قرآن بعد از سفر هم ادامه بیابد مثلا عهد کنند حداقل چند صفحه تا نیم جزء از قران را بخوانند البته منظورم از عهد نذر نیست چون نذر معذوراتی دارد اما به طور کلی این کار اثر معنوی سفر را استمرار می‌دهد. انس با نهج‌البلاغه هم در این سفر مهم است. زیارت امیرالمومنین(ع) باید با معرفت کلام و سیره حضرت همراه شود که مهم‌ترین جلوه آن در نهج‌البلاغه است. روحانی می‌تواند فرازهایی از خطبه‌ها یا نامه‌ها یا کلمات قصار حضرت را بیان کرده و زائرین را با کلمات امیرالمومنین(ع) آشنا نماید تا آنها، متناسب با سواد خود، با این کتاب آشنا شوند.
* آیا این نکات را به روحانیون نیز اعلام می کنید؟
ما در طول سفر عتبات، دو جلسه با روحانیون داریم، یکی در نجف و دیگری در کربلا. همین نکات را آنجا هم یادآوری می‌کنیم، البته باید از طریق رسانه‌‌ها و صداو سیما این نکات قبل از سفر به روحانیون یادآوری شود. این مباحثی است که بارها تجربه شده که هرچه بهتر و کامل‌تر به روحانیون منتقل شود، در موفقیت آنها تاثیری بیشتر دارد.
* همان طور که اشاره کردید، بسیاری از برنامه‌های تبلیغی، توسط روحانیون در کاروان ها انجام می‌گیرد و بعثه، بیشتر جنبه ارشادی به روحانیون دارد. اما خود بعثه نیز فعالیت های عمومی برای کاروان ها دارد. در این باره توضیح بفرمایید.
سخنرانی عمومی در فضای حرم مطهر، هر روز صبح بلافاصله بعد از نماز صبح، در حرم امیرالمومنین(ع) سخنرانی، مداحی و قرائت زیارت امین‌الله از جمله این برنامه ها است که اکثر زائرین ما در طول توقف در نجف، در این برنامه حضور دارند. اگر ما صد کاروان داشته باشیم که 40000نفر جمعیت آنها باشد در 3روز توقف زائرین در نجف، حدود 12000 جمعیت داریم که اکثر آنها در مراسم‌های برنامه‌ریزی شده حضور پیدا می‌کنند.
* لازمه اجرای این برنامه ها، تعامل شایسته با حرم است. باید تعامل خوبی داشته باشید. درست است؟
بله، ارتباط خوبی با مسئولین حرم داریم،آنها هم در انسجام برنامه‌های طراحی شده با ما همکاری دارند چون حرم امیرالمومنین(ع) فضای کوچکی دارد و شب‌ها زائران دیگر و خود عراقی‌ها حضور دارند برنامه انس با قرآن یکی از کارهایی است که در عتبات اجرا می‌شود و ما با آنها تعامل داشته و برای این محفل‌ها قاری اعزام می‌کنیم. البته در زمینه اعزام مستمر قاری مشکل داریم که باید حل شود.
برنامه دیگر دائمی بعثه برنامه برای روحانیون در بعثه رهبری در نجف است. برای گروه‌های مختلف زائرین هم برنامه داریم، خصوصا دانشجویان. با بعضی مراکز هماهنگی می‌کنیم که زائرین و دانشجویان ما از مراکز فرهنگی آنجا، مثل مدارس و کتابخانه‌های مهم بازدید کنند.
* به تعامل با حرم اشاره کردید. روابط تان با بیوت مراجع نجف چگونه است؟ چون گاهی در اخبار می‌بینیم که با مراجع و علمای نجف دیدار دارید.
با بیوت مراجع نجف تعامل داریم. در مناسبت‌های مختلف روحانیون به صورت گروهی به دیدار مراجع می‌روند و از رهنمود آنها استفاده می‌کنند. یا مسئولین بعثه و مسئولین سازمان حج با مراجع دیدار دارند. همچنین با دانشگاه و حوزه علمیه نجف تعامل داریم که چندی قبل کنگره "امام علی(ع) و آینده جهان" در دانشگاه کوفه که یکی از دانشگاه‌های مهم عراق است برگزار شد که محور این کنگره دانشگاه کوفه بوده و دانشگاه‌های مهم عراق نیز در ارایه مقاله برای همایش نقش داشتند.
* از برخی برنامه های عمومی برای زائران در بارگاه امیرالمومنین سخن گفتید. این امر در کربلا چگونه است؟
در کربلا هر روز بلافاصله بعد از نماز صبح برنامه ما شروع می‌شود، ابتدا زیارت عاشورا قرائت می‌شود، بعد از آن سخنرانی داریم، قبلا اول سخنرانی بود بعد زیارت عاشورا اما مدتی این کار را کردیم. بعد معنوی و اجتماعی این برنامه خیلی خوب بوده، بعد از نماز زائرین دیگر کشورها هم می‌نشینند و زیارت عاشورا قرائت می‌کنند.توسل قبل از سخنرانی به تاثیر سخنان مبلغین ما هم کمک می‌کند بعد از سخنرانی هم مداحی داریم، این برنامه توسط عتبه امام حسین(ع) فیلم‌برداری می‌شود و شبکه کربلا هم پخش می‌کند. ما قبلا در ایام شهادت‌ها سینه‌زنی داشتیم ولی بعد که استقبال زایرین را دیدیم هر روز به جز ایام ولادت این کار انجام می‌شود. همچنین بعد از ظهر هر روز برنامه روایت‌گری در خیمه‌گاه داریم که قصه عاشورا روایت‌گری می‌شود. از زمان حرکت امام حسین(ع) از مدینه به مکه و از مکه به کربلا و اتفاقات کربلا در قالب برنامه تصویری تهیه شده که پخش می‌شود و راوی توضیح می‌دهد. انتهای جلسه هم مداحی انجام می‌شود و جمعیت قابل توجهی شرکت می‌کنند.
شب‌ها در حرم حضرت اباالفضل(ع) بلافاصله بعد از نماز مغرب و عشا زیارت حضرت ابوالفضل(ع) خوانده می‌شود سخنرانی و مداحی انجام می‌شود. شب‌های جمعه هم در خیمه‌گاه، دعای کمیل و سخنرانی و مداحی صبح جمعه هم دعای ندبه برگزار می‌شود.
* مداح و سخنران ثابت دارید؟
بله هر 15 روز یک بار یک سخنران و مداح اعزام می شوند. در مناسبت‌ها مثل ایام ولادت و شهادت هم برنامه ویژه غیر از برنامه‌های متداول اجرا می‌شود.
امسال در مراسم سال تحویل، حرم مطهر اهل‌بیت(ع) ساعاتی در اختیار ما بود که 140-130 کاروان در این مراسم حضور داشتند که این تعداد روزانه حدود ده هزار نفر می‌شود و غیر از زائرینِ آزاد است.
در ایام شهادت اهل‌بیت(ع) بویژه شهادت امام صادق(ع) برنامه ویژه داریم به طوری که روحانیون ما از بعثه به سمت حرم حرکت می‌کنند، زائرین هم می‌آیند به بیوت مراجع یا حوزه می‌رویم، در شهادت امام صادق(ع) وارد حوزه کربلا می‌شویم که داخل حرم مطهر است. دو سال است که در شهادت حضرت زهرا(س) در نجف و کربلا روحانیون و زائرین به حرم می‌آیند، به بیوت مراجع یا حوزه می‌رویم. در کربلا غیر از این برنامه‌ها عمومی برنامه‌های ویژه داریم. زوج‌های جوان را عصر هر پنج‌شنبه به بعثه دعوت می‌کنیم هدایایی به آنها تقدیم می‌کنیم سخنران نکات تربیتی اخلاقی موثر در زندگی را بیان می‌کند. این برنامه در طول سال مستمر است و ما شاید هر سال، صد جلسه برای زوج‌های جوان داریم.
برای کاروان‌های دانشجویی و حوزوی و خانواده شهدا و جانبازان نیز برنامه‌های مستمر مشابه داریم، البته خانواده شهدا که مسن هستند و جانبازانی که حرکت برایشان مشکل است، خودمان خدمتشان می‌رسیم و هدایایی می‌دهیم و با آنها صحبت می‌کنیم از خاطرات آنها استفاده می‌کنیم.
گفت و گو: حسن صدرایی عارف
